اخلاق مهم تراست یا گرفتن حق؟
بازخوانى حقوق خانواده در پرتو سنت نبوى (1)
آمیختن
حقوق و اخلاق از امتیازات نظام حقوقى اسلام است که در بحث حقوق خانواده جا
گرفته است. آمیختگى فقه خانواده و اخلاق خانواده در اسلام از روى حکمت و
تدبیر صورت گرفته است. طبیعت خانواده اقتضاى چنین ترکیبى را دارد.
امروز
خانواده یکى از محورىترین نهادهاى اجتماع بشرى است که تاکنون جانشینى
براى آن یافت نشده است. نقش کلیدى خانواده در برآوردن نیازهاى عاطفى،
فرهنگى، اقتصادى و غیر آن، این نهاد را به عنوان یک نهاد طبیعى بىبدیل که
از آغاز خلقت همراه بشر بوده، تبدیل نموده است.
از سوى دیگر
آسیب‌ها و آفتهایى که موجب سست شدن بنیاد خانواده شده، توجه محققان را به
مطالعه کارکردها و ابعاد گوناگون این نهاد جلب نموده است. اگر قرن حاضر را قرن فروپاشى خانواده در غرب بنامیم گزافه نگفتهایم، این
سیل بنیان کن به مرزهاى کشورهاى غربى محدود نمانده و از طریق وسایل
ارتباطى، مهاجرت و ... کشورهاى اسلامى و جهان سوم را نیز درنوردیده است.
آمار رو به افزایش طلاق در کشورهاى اسلامى مایه نگرانى بسیارى از متفکران
و دینداران گردیده است.
تأسفانگیزتر اینکه در فرایند صنعتى شدن کشورهاى جهان سوم و ورود ماشین و صنعت از کشورهاى غربى «جنبشهاى آزادى زنان»
از نوع غربى آن هم وارد این کشورها شده است. ماهیت این جنبشها با فرهنگ و
تمدن اسلامى ناهمگون است، چه در این ایدهها خدا جایگاهى ندارد. در جامعه
و فرهنگى که خدا حضور نداشته باشد، ایثار و فداکارى و مهر و عاطفه و سایر
دستورهاى اخلاقى و دینى بىمعناست.
دستورهاى اخلاقى چون گذشت و
مهرورزى اساس و بنیاد خانواده را تشکیل مىدهد. سست شدن بنیاد خانواده نیز
دورنماى آینده بشر و ارزشهاى انسانى را تار و مبهم مىسازد. بر اساس این
واقعیت است که گفتهاند: «سست شدن بنیان خانواده در قرن حاضر تهدیدى براى
آینده بشریت و ارزشهاى انسانى است.»(1)
این در حالى است که
متفکران مسلمان با تکیه بر تعالیم انسانساز اسلام تنها راه گریز از آثار
سوء و خانمانبرانداز فرهنگ غرب را پناه بردن به معنویت و اخلاق مىدانند.
آمیختن حقوق و اخلاق از امتیازات نظام حقوقى اسلام است که در بحث
حقوق خانواده جا گرفته است. آمیختگى فقه خانواده و اخلاق خانواده در اسلام
از روى حکمت و تدبیر صورت گرفته است. طبیعت خانواده اقتضاى چنین ترکیبى را
دارد. بلکه مىتوان گفت: نقش اخلاق در خانواده که کانون مهر، ایثار و گذشت
است بیش از حقوق مىباشد.(2)
با این وصف توجه به حقوق خانواده و
ارتقاى جایگاه زن در خانواده از موضوعات مهم مورد توجه محققان، حقوقدانان
و فقیهان در کشورهاى اسلامى بوده است تا شاید بتوان از این طریق جلوى سیل
مخرب فرهنگ غربى که موجودیت خانواده را در کشورهاى اسلامى تهدید مىکند،
سد نمود.
از میان روشهاى گوناگون انجام اصلاحات در حوزه حقوق
خانواده بىشک اصلاح معطوف به کتاب و سنت و به اصطلاح «درون دینى»
مطمئنترین و بىنقصترین روشهاى اصلاح است که ضرورت آن غیر قابل انکار
مىباشد.
این تحقیق در پى آن است که حقوق خانواده و تحوّلات آن را
مطالعه کند و این حقیقت را باز نماید که اوّلاً: تحول و تطبیق جریانات و
نهادهاى اجتماعى با زمان یک ضرورت انکارناپذیر است.
ثانیاً: این
وظیفه اندیشوران و محققان مسلمان است که بهترین و سالمترین نوع اصلاح و
تحول را در نهادهاى اجتماعى از جمله نهاد خانواده به کار بندند. به تعبیر
دیگر در کشاکش میان سنت و تجدد، ناگزیر از اصلاح و ایجاد سازگارى میان آن
دو هستیم. این اصلاح در سایه سنت نبوى باید صورت گیرد، چرا که در سنت نبوى
نه تنها اصلاحات تاریخى در حوزه حقوق خانواده و زن انجام شد که بنیادها و
روشهاى صحیح اصلاح نیز نمایانده گردیده است.
دستورهاى
اخلاقى چون گذشت و مهرورزى اساس و بنیاد خانواده را تشکیل مىدهد. سست شدن
بنیاد خانواده نیز دورنماى آینده بشر و ارزشهاى انسانى را تار و مبهم
مىسازد.
خانواده از دیدگاه پیغمبر اکرم(ص)
وحى
و سنت نبوى اساساً جدایىناپذیرند؛ آنچه در کتاب خدا بر پیغمبر نازل شده
است با تبلیغ در جامعه گسترش مىیابد و هر چه پیغمبر اکرم(ص) براى مردم
مىگوید ، به حکم « ما ینطق عنالهوى ان هو الا وحى یوحى» مورد تأیید و
حمایت خداوند جهانیان است.
در اینکه نکاح مورد توصیه و سفارش اسلام است هیچ تردیدى وجود ندارد.
فقیهان بر استحباب نکاح در اسلام سه دلیل اقامه کرده‌اند: اجماع، کتاب و سنت.(3)
بر
اساس سنت قطعیه تمام مذاهب اسلامى، ازدواج نهاد مقدسى است که سیره رسول
خدا(ص) بر آن تأکید بسیار دارد. روایات زیادى از پیامبر در مجامع و منابع
روایى شیعه و اهل سنت وارد شده است(4) که به تعدادى از آنها اشاره
مىکنیم. پیامبر(ص) فرمود:
«ما بنى فى الاسلام احب الى اللَّه عزّ و جل من التزویج؛(5)
هیچ نهادى محبوبتر از ازدواج نزد خداوند بزرگ نیست.»
نیز فرمودهاند:
که هر کس ازدواج کند نصف دینش را حفظ نموده،(6)
ازدواج کنید که در روز قیامت به شما مباهات مىکنم(7)
و تأهل گزینید که روزىرسانتر است.(8)
از حضرت على(ع) روایت شده است:
ازدواج کنید که سنت رسول خداست
و نیز فرمود:
هر کس خواهد از سنت من پیروى کند ازدواج کند و فرزند بخواهد.(9)
امام صادق(ع) در پاسخ سؤالى که از رفتار شخصى پرسیده بودند که عبادت مىکند و غذا و زن و بوى خوش را کنار گذاشته مرقوم فرمود:
زن داشتن سنت رسول خدا بود (10)
همچنین فرمود:
هر کس دوست دارد که خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند، باید زن بگیرد.(11)
دو رکعت نماز متأهل برابر با هفتاد رکعت نماز فرد بىهمسر است.(12)
در مقالات بعد به دیگر مسائل مربوط به ازدواج در سنت پیامبر می پردازیم.
پی نوشت ها:
1) شوک آینده، الوین تافلر، 139 به نقل فاطمه فکور، کتاب نقد، ش12، پاییز1378، ص40.
2) حقوق مدنى خانواده، ناصر کاتوزیان، شرکت سهامى انتشار، تهران، چاپ سوم، 1371، ج1، صفحه ب.
3)
اجماع مستند به کتاب و سنت است و اصطلاحاً اجماع مدرکى است و بسیارى از
فقیهان اعتبار آن را وابسته به اعتبار مدرک آن دانستهاند. برخى فقیهان آن
را به عنوان دلیل مستقل ذکر نمودهاند. نیز آیات صریحى از قرآن کریم
مؤمنان را به نکاح تشویق مىکند (سوره نور، آیه 32، سوره نساء، آیه 3).
براى
تفصیل مطلب، ر. ک: کتاب النکاح، شبیرى زنجانى، مؤسسه پژوهشى رأىپرداز،
1378- 1377، (تقریرات درس خارج فقه)؛ العروة الوثقى، سیدمحمد
کاظمطباطبایى یزدى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ص 622.
4) وسایل
الشیعه، 14/3؛ من لایحضره الفقیه، محمد بنعلى بابویه قمى، دارصعب، بیروت
1401/ 1981، 3/17، سنن، محمد بنیزید القزوینى ابنماجه، دار احیاء التراث
العربى، 1395/1975، 1/592.
5) وسایل الشیعه، 14/3.
6) همان، 5.
7) همان، 3.
8) همان.
9) همان.
10) همان، 4.
11) همان، 6.
12) من لایحضره الفقیه، 3/242.
منبع: گفتمان
تنظیم برای تبیان :داوودی
مقالات مرتبط :
قانون در خانواده
مشکلات قضایی در خانواده
نوشته شده توسط محمد نوروزی در جمعه 88/5/16 و ساعت 7:0 عصر |
نظرات دیگران()
