اخلاق مهم تراست یا گرفتن حق؟

بازخوانى حقوق خانواده در پرتو سنت نبوى (1)

امروز
خانواده یکى از محورى‏ترین نهادهاى اجتماع بشرى است که تاکنون جانشینى
براى آن یافت نشده است. نقش کلیدى خانواده در برآوردن نیازهاى عاطفى،
فرهنگى، اقتصادى و غیر آن، این نهاد را به عنوان یک نهاد طبیعى بى‏بدیل که
از آغاز خلقت همراه بشر بوده، تبدیل نموده است.

از سوى دیگر
آسیب‏ها و آفت‏هایى که موجب سست شدن بنیاد خانواده شده، توجه محققان را به
مطالعه کارکردها و ابعاد گوناگون این نهاد جلب نموده است. اگر قرن حاضر را قرن فروپاشى خانواده در غرب بنامیم گزافه نگفته‏ایم، این
سیل بنیان کن به مرزهاى کشورهاى غربى محدود نمانده و از طریق وسایل
ارتباطى، مهاجرت و ... کشورهاى اسلامى و جهان سوم را نیز درنوردیده است.
آمار رو به افزایش طلاق در کشورهاى اسلامى مایه نگرانى بسیارى از متفکران
و دینداران گردیده است.

تأسف‏انگیزتر اینکه در فرایند صنعتى شدن کشورهاى جهان سوم و ورود ماشین و صنعت از کشورهاى غربى «جنبش‏هاى آزادى زنان» از نوع غربى آن هم وارد این کشورها شده است. ماهیت این جنبش‏ها با فرهنگ و
تمدن اسلامى ناهمگون است، چه در این ایده‏ها خدا جایگاهى ندارد. در جامعه
و فرهنگى که خدا حضور نداشته باشد، ایثار و فداکارى و مهر و عاطفه و سایر
دستورهاى اخلاقى و دینى بى‏معناست.

دستورهاى اخلاقى چون گذشت و
مهرورزى اساس و بنیاد خانواده را تشکیل مى‏دهد. سست شدن بنیاد خانواده نیز
دورنماى آینده بشر و ارزش‏هاى انسانى را تار و مبهم مى‏سازد. بر اساس این
واقعیت است که گفته‏اند: «سست شدن بنیان خانواده در قرن حاضر تهدیدى براى
آینده بشریت و ارزش‏هاى انسانى است.»(1)

این در حالى است که
متفکران مسلمان با تکیه بر تعالیم انسان‏ساز اسلام تنها راه گریز از آثار
سوء و خانمان‏برانداز فرهنگ غرب را پناه بردن به معنویت و اخلاق مى‏دانند.

آمیختن حقوق و اخلاق از امتیازات نظام حقوقى اسلام است که در بحث
حقوق خانواده جا گرفته است. آمیختگى فقه خانواده و اخلاق خانواده در اسلام
از روى حکمت و تدبیر صورت گرفته است. طبیعت خانواده اقتضاى چنین ترکیبى را
دارد. بلکه مى‏توان گفت: نقش اخلاق در خانواده که کانون مهر، ایثار و گذشت
است بیش از حقوق مى‏باشد.(2)

با این وصف توجه به حقوق خانواده و
ارتقاى جایگاه زن در خانواده از موضوعات مهم مورد توجه محققان، حقوقدانان
و فقیهان در کشورهاى اسلامى بوده است تا شاید بتوان از این طریق جلوى سیل
مخرب فرهنگ غربى که موجودیت خانواده را در کشورهاى اسلامى تهدید مى‏کند،
سد نمود.

از میان روش‏هاى گوناگون انجام اصلاحات در حوزه حقوق
خانواده بى‏شک اصلاح معطوف به کتاب و سنت و به اصطلاح «درون دینى»
مطمئن‏ترین و بى‏نقص‏ترین روش‏هاى اصلاح است که ضرورت آن غیر قابل انکار
مى‏باشد.

این تحقیق در پى آن است که حقوق خانواده و تحوّلات آن را
مطالعه کند و این حقیقت را باز نماید که اوّلاً: تحول و تطبیق جریانات و
نهادهاى اجتماعى با زمان یک ضرورت انکارناپذیر است.

ثانیاً: این
وظیفه اندیشوران و محققان مسلمان است که بهترین و سالم‏ترین نوع اصلاح و
تحول را در نهادهاى اجتماعى از جمله نهاد خانواده به کار بندند. به تعبیر
دیگر در کشاکش میان سنت و تجدد، ناگزیر از اصلاح و ایجاد سازگارى میان آن
دو هستیم. این اصلاح در سایه سنت نبوى باید صورت گیرد، چرا که در سنت نبوى
نه تنها اصلاحات تاریخى در حوزه حقوق خانواده و زن انجام شد که بنیادها و
روش‏هاى صحیح اصلاح نیز نمایانده گردیده است.

خانواده از دیدگاه پیغمبر اکرم(ص)

وحى
و سنت نبوى اساساً جدایى‏ناپذیرند؛ آنچه در کتاب خدا بر پیغمبر نازل شده
است با تبلیغ در جامعه گسترش مى‏یابد و هر چه پیغمبر اکرم(ص) براى مردم
مى‏گوید ، به حکم « ما ینطق عن‏الهوى ان هو الا وحى یوحى» مورد تأیید و
حمایت خداوند جهانیان است.

در اینکه نکاح مورد توصیه و سفارش اسلام است هیچ تردیدى وجود ندارد.

فقیهان بر استحباب نکاح در اسلام سه دلیل اقامه کرده‏اند: اجماع، کتاب و سنت.(3)

بر
اساس سنت قطعیه تمام مذاهب اسلامى، ازدواج نهاد مقدسى است که سیره رسول
خدا(ص) بر آن تأکید بسیار دارد. روایات زیادى از پیامبر در مجامع و منابع
روایى شیعه و اهل سنت وارد شده است(4) که به تعدادى از آنها اشاره
مى‏کنیم. پیامبر(ص) فرمود:

«ما بنى فى الاسلام احب الى اللَّه عزّ و جل من التزویج؛(5)

هیچ نهادى محبوب‏تر از ازدواج نزد خداوند بزرگ نیست.»

نیز فرموده‏اند:

که هر کس ازدواج کند نصف دینش را حفظ نموده،(6)

ازدواج کنید که در روز قیامت به شما مباهات مى‏کنم(7)

و تأهل گزینید که روزى‏رسان‏تر است.(8)

از حضرت على(ع) روایت شده است:

ازدواج کنید که سنت رسول خداست

و نیز فرمود:

هر کس خواهد از سنت من پیروى کند ازدواج کند و فرزند بخواهد.(9)

امام صادق(ع) در پاسخ سؤالى که از رفتار شخصى پرسیده بودند که عبادت مى‏کند و غذا و زن و بوى خوش را کنار گذاشته مرقوم فرمود:

زن داشتن سنت رسول خدا بود (10)

همچنین فرمود:

هر کس دوست دارد که خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند، باید زن بگیرد.(11)

دو رکعت نماز متأهل برابر با هفتاد رکعت نماز فرد بى‏همسر است.(12)

در مقالات بعد به دیگر مسائل مربوط به ازدواج در سنت پیامبر می پردازیم.

پی نوشت ها:

1) شوک آینده، الوین تافلر، 139 به نقل فاطمه فکور، کتاب نقد، ش‏12، پاییز1378، ص‏40.

2) حقوق مدنى خانواده، ناصر کاتوزیان، شرکت سهامى انتشار، تهران، چاپ سوم، 1371، ج‏1، صفحه ب.

3)
اجماع مستند به کتاب و سنت است و اصطلاحاً اجماع مدرکى است و بسیارى از
فقیهان اعتبار آن را وابسته به اعتبار مدرک آن دانسته‏اند. برخى فقیهان آن
را به عنوان دلیل مستقل ذکر نموده‏اند. نیز آیات صریحى از قرآن کریم
مؤمنان را به نکاح تشویق مى‏کند (سوره نور، آیه 32، سوره نساء، آیه 3).

براى
تفصیل مطلب، ر. ک: کتاب النکاح، شبیرى زنجانى، مؤسسه پژوهشى رأى‏پرداز،
1378- 1377، (تقریرات درس خارج فقه)؛ العروة الوثقى، سیدمحمد
کاظم‏طباطبایى یزدى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ص 622.

4) وسایل
الشیعه، 14/3؛ من لایحضره الفقیه، محمد بن‏على بابویه قمى، دارصعب، بیروت
1401/ 1981، 3/17، سنن، محمد بن‏یزید القزوینى ابن‏ماجه، دار احیاء التراث
العربى، 1395/1975، 1/592.

5) وسایل الشیعه، 14/3.

6) همان، 5.

7) همان، 3.

8) همان.

9) همان.

10) همان، 4.

11) همان، 6.

12) من لایحضره الفقیه، 3/242.

 منبع: گفتمان

تنظیم برای تبیان :داوودی

مقالات مرتبط :

قانون در خانواده

مشکلات قضایی در خانواده