آنچه عندالمطالبه است

مبانی حقوقی مهریه (2)

لینک مقاله قبل ( کی داده کی گرفته )

نحوه ی وصول مهریه

در حال حاضر، نحوه ی وصول و مطالبه ی مهریه از طریق محاکم دادگستری و مراجع ثبتی می‌باشد.

وصول
مهریه از طریق مراجع ثبتی نیز منوط به درخواست زوجه از دفتر ازدواج
فیمابین با همسر خویش و صدور اجراییه ثبتی و طی تشریفات قانونی مقرر بوده
و در هر دو حالت، می‌توان نسبت به توقیف و بازداشت اموال زوج اقدام کرد.

 با
این وجود، نمی‌توان به طور توامان در مقام وصول مهریه از طریق مراجع مزبور
برآمد مگر نسبت به بخشی از آن در یک مرجع و بخشی دیگر در مرجع بعدی. در
صورت قطعیت حکم محکومیت زوج به پرداخت مهریه و صدور و ابلاغ اجراییه
درخواستی از طرف زوجه (محکوم‌له) از سوی دادگاه صادر کننده‌ رای‌ حکم
صادره متعاقب انقضای موعد قانونی (10 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه)، حسب
درخواست زوجه از سوی اجرای احکام دادگاه خانواده به موقع اجرا گذارده
می‌شود.

در صورت توقیف اموال مرد از قبل، نسبت به انتقال
عینی یا تخصیص عملی آن به زوجه اقدام و در صورت نداشتن مال، بنا به
درخواست زن به استناد ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی نسبت به
حبس و بازداشت مرد به عنوان محکوم علیه پرونده مهریه اقدام می‌گردد.

 علاوه
بر این، تا سال 1384، مرد می‌بایست ضمن رفتن به زندان نسبت به تقدیم
دادخواست اعسار و تقسیط در پرداخت مهریه وفق ماده 3 قانون مزبور عمل
می‌کرد. با این وجود، متعاقب صدور رای هیأت عمومی دیوان عالی کشور در سال
1384، قید فوق برداشته شد و ضرورتی به طرح دادخواست اعسار زوج از زندان
نمی‌باشد.

شایان ذکر است طبق ماده 10 قانون مدنی، زوجین
می‌توانند هر توافقی در خصوص پرداخت مهریه و افزایش یا کاهش نمایند. فوت
زوج پس از وقوع نکاح، تأثیری در مالکیت زن بر مهر ندارد و زن می‌تواند کل
مهر را از ماترک شوهر استیفاء نماید و در صورت فوت زن، حق مذکور به ورثه ی
او منتقل می‌شود.

 به علاوه، نوعروسان جوان طبق ماده 1085
قانون مزبور می‌توانند از تمکین شوهر خویش امتناع کرده و هرگونه تمکین خود
را به استناد «حق حبس فوق» منوط به تادیه کامل مهریه خویش از زوج نمایند.

عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن مهریه

گفتیم
که مهریه، عندالمطالبه بوده و بر ذمه شوهر می‌باشد و به محض انعقاد نکاح،
مالک آن می‌گردد، مگر آنکه نسبت به پرداخت آن، ترتیبی بین آنها مقرر گردد.
از این‌رو، غالباً عبارت «عندالمطالبه بودن مهر» در اسناد نکاحیه درج و
ضمن تفهیم به زوج، به توشیح وی و زوجه می‌رسد و این، آغاز بدفرجام زوج در
صورت عدم حصول به تفاهم و سازگاری با همسر خویش در زندگی آتی و مشترک است
و همین نافرجامی، به شرح آتی، وی را بس!

با این وجود، در
حال حاضر، عموماً مهریه وسیله متعارفی برای تبدیل شدن این حق شرعی و
قانونی زنان جهت تنبیه مردان و طرح دعاوی حقوقی متعدد در محاکم خانواده و
ظهور و توسعه روزافزون «پدیده مذموم زندانیان مهریه» شده است.

 اخیراً
در پی تغییر اصلاح و بازنگری قوانین مهریه و تغییر نگرش‌های فرهنگی نادرست
نسبت به آن و تعدیل وضعیت مهریه‌های سنگین، معاونت محترم قوه قضائیه و
ریاست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و طی بخشنامه‌ای، سردفتران ازدواج
کشور را مکلف به ثبت توافق زوجین بر عندالاستطاعه مالی بودن زوج در پرداخت
مهریه، به صورت شرط ضمن  عقد نکاح و درج آن در نکاحیه و امضای زوجین نموده
است.

با انتشار و انعکاس این بخشنامه، قضاوت‌ها و
برداشت‌هایی متفاوتی در بین حقوقدان‌ها و خانواده‌ها، خصوصاً زنان مطرح شد
و شایعات متعددی مبنی‌بر حذف مهریه در حقوق مالی زوجه، برداشتن زندانیان
مهریه و رهایی آقایان و بلاتکلیف ماندن دعاوی مربوطه و مانند آنها در
جامعه مطرح شده و به سرعت رواج یافته است.

 صرف نظر از
نادرست بودن قضاوت‌های مزبور، صدور این بخشنامه به زعم تدوین‌کنندگان آن،
گامی مناسب در راه تعدیل وضعیت زندانیان مهریه و کاهش آنها و مهار نسبی
بحران مهریه در خانواده‌های ایرانی است، اما تحلیل آتی، حکایت از صحیح
نبودن نگرش مزبور و ظهور آثار پیش‌بینی نشده و غیرقابل جبران بر سرنوشت
خانواده‌ها، خصوصاً زنان به عنوان دارندگان حق شرعی و قانونی فوق (مهریه)
دارد.

در مقالات بعد به بررسی " تحلیل و نقد بخشنامه عندالاستطاعه بودن مهریه " می پردازیم .

ادامه دارد ...

نویسنده : محمدرضا زمانی درمزاری -وکیل دادگستری و مشاور حقوقی

منابع:

- دکتر مدرس، علی. مقدمه‌ای بر مهر

-
زمانی درمزاری، ‌محمدرضا. حقوق خانواده به زبان ساده (راهنمای عملی نحوه
مطالبه و وصول مهریه در محاکم دادگستری و مراجع ثبتی)، جلد اول، چاپ دوم،
انتشارات بهنامی، 1385

- زمانی درمزاری، محمدرضا. حقوق خانواده به زبان ساده (ازدواج و طلاق)، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات فرانک، 1384

- آرشیو حقوقی مؤسسه حقوقی نیک داد. فایل حقوق خانواده و دعاوی خانوادگی، 85-1381